Over geloof en gevoel, mystiek, meditatie, trance … (II)

Een impressie over de toestand in de evangelische wereld. Nu is punt 5-7 uit de inhoudsopgave aan de beurt. Ik merk zo weinig van God. Horen we niet deze klacht dikwijls. “Ervaringen van vroeger zijn geen garantie voor het heden” Gods-ervaringen, mystiek …

Inhoudsopgave

1. Gericht op geloof en gehoorzaamheid, niet op gevoel en ervaring
2. Ervaringen zijn het gevolg van geloof en gehoorzaamheid
3. Een christen moet niet op zijn gevoel leven
4. Een christen beleeft van alles
5. Ik merk zo weinig van God
6. De valse weg van de mystiek
7. De voornaamste technieken die door mystici worden toegepast
8. De Reformatie bracht een grote opruiming
9. Hoogliedmystiek
10. Aanrakingstheologie als achtergrond van vele praiseliederen uit de opwekkingsbundel
11. De grote invasie van de mystiek in de evangelische beweging

Bijlage A. Kenmerken van de mystiek – een overzicht
Bijlage B. De Charismatische beweging
Bijlage C. Een getuigenis

5. Ik merk zo weinig van God

Deze verzuchting, deze klacht, heb ik in de loop der jaren nogal eens uit de mond van christenen gehoord. Men beleefde blijkbaar weinig of niets van de hierboven beschreven ervaringen.

Wat kan hier de reden van zijn?

Het heeft altijd te maken met één of meerdere van de volgende drie dingen.

1. Er is zonde, wellicht subtiele zonde, in het leven die niet is beleden, die niet onder ogen wordt gezien.
2. Er is gebrek aan overgave, beschikbaarheid, gehoorzaamheid. De Geest van God spreekt ergens op aan maar er wordt niet geluisterd.
3. Er is gebrek aan geloof, aan vertrouwen op God, in plaats daarvan is men bezig in eigen kracht en naar eigen inzicht. Men is los van God, niet in afhankelijkheid, bezig als christen te leven en voor God te werken.

Reiniging van zonde, overgave en wandelen door geloof zijn de drie voorwaarden waaraan we moeten voldoen wil de Geest van God ons vervullen. De Geest van God bewerkt in ons christelijke ervaring. Als we, over een langere termijn gezien, weinig ervaren komt dat omdat de Heilige Geest niet de ruimte krijgt. Zonde bedroeft de Geest van God. Als de Geest ons ergens op aanspreekt en wij weigeren daar op in te gaan dan doven we de Geest uit. Dit is telkens weer het kritieke punt in onze wandel met God. Wat doen we op zo’n moment? Stel dat de Geest me aanspreekt op een concreet punt b.v. in een meningsverschil met mijn vrouw, snauw ik tegen haar en loop vervolgens kwaad weg. Praat ik dit dan goed, rechtvaardig ik mezelf (ik had toch gelijk, zij moet het eerst maar goed maken) of verootmoedig ik mezelf, erken ik mijn zonde en belijd ik die zonde tegen God en tegen mijn vrouw? Want ongeacht wie er gelijk had, ik had niet mogen snauwen en zo ongeduldig reageren. God wil dat ik goed maak wat ik fout heb gedaan, ongeacht wat de ander doet, ongeacht hoe fout ook de ander is geweest. Ik kan uit ervaring zeggen dat dit niet altijd makkelijk is. Jezelf vernederen voor een ander. Of stel dat de Geest van God je roept om een bepaalde taak te doen, terwijl je er tegen opziet, terwijl je zelf andere plannen had. Wat ga je dan doen? Is ons hart week of verharden we onszelf? “Heden indien, gij zijn stem hoort, verhardt uw harten niet” (Hebr. 4:7) Dit is bijna altijd de diepste reden van geestelijke stagnatie in het leven van christenen. Zelfhandhaving, niet ingaan op de stem van de Heer, die je persoonlijk door de bijbel en Zijn Geest ergens bij bepaalt. Verder is het zo dat, als we in eigen kracht en naar eigen inzicht, los van Gods Geest, bezig zijn, we de Geest van God voor de voeten lopen.

Als je over een langere periode bezien niets merkt van Gods werk in en door je heen dan is er iets mis met je geestelijk leven. Geestelijk leven begint met de wedergeboorte. Zonder wedergeboorte is er geen geestelijk leven. Dus als je helemaal niets beleeft dan is het zinvol om jezelf af te vragen of je wel wedergeboren, of je wel bekeerd bent. Waar sta je op dit punt?

Misschien is er wel geestelijk leven, maar is dat leven heel zwak. Als je niet in geloof en gehoorzaamheid wandelt, als je het regelmatige contact met de Here God door het lezen van de bijbel en het gebed verwaarloost, als je in een omgeving verkeert waar weinig geestelijk voedsel beschikbaar is, dan zal het geestelijk leven daar onder leiden.

Als je het gevoel hebt dat er iets mis is met je geestelijk leven dan is het tijd om je voor de Heer te verootmoedigen. Vraag aan de Heer wat er aan de hand is: “Heer ik ben vastgelopen, wilt U me weer op het goede spoor zetten? Wilt u vaart in mijn leven brengen? U bent de voleinder – Hebr. 12:2 – wilt U het in mij afmaken? Wat is er aan de hand Here God, ik ben bereid om het onder ogen te zien, wat het ook is.”

We moeten wel opletten dat we niet in onszelf gaan graven. Als de Here God je ergens op aanspreekt dan is het duidelijk, dan weet je het. Als er iets mis mocht zijn dan zal God het ons wel duidelijk maken, als we ons door Hem laten onderzoeken. Het eigen menselijke hart is arglistig, alleen de Here kan het doorgronden (Jeremia 7:9,10). Daarom moeten we niet aan introspectie, aan zelfontleding, doen. In plaats daarvan moeten we ons door God laten doorlichten.

Psalm 139:23,24
“Doorgrond mij, o God, en ken mijn hart, toets mij en ken mijn gedachten; zie, of bij mij een heilloze weg is en leid mij op de eeuwige weg.” Dit is een goed gebed. Het is een gebed “naar Gods wil” en zulke gebeden zullen zeker verhoord worden (1 Joh. 5:14,15).

We moeten niet onszelf gaan ontleden. We moeten in de lichtkring van het ontdekkende licht van Gods Geest blijven. We moeten naar het licht toe gaan (Joh. 3:20,21). De bijbel noemt drie bronnen van licht. Het woord van God. “Het openen van uw woord verspreid licht” (Psalm 119:130, Hebr. 4:12). God zelf is licht (1 Johannes 1:5). Als we in gebed tot Hem naderen dan naderen we tot het licht. Verder zijn ook de broeders in de Here licht (Efeze 5:8). Naar de mate dat zij beheerst worden door Gods Geest zal door hun levens het licht van God schijnen. Door deze drie lichtbronnen valt het ontdekkende licht van de Heilige Geest op ons leven. Als je zo het licht opzoekt zal God je vanzelf waarschuwen en duidelijk maken als er iets mis is.

Daarnaast kunnen we advies over ons geestelijk leven vragen aan oudere christenen. Christenen waarvan we zien dat ze met de Heer wandelen, bij wie we een stuk realiteit zien in het geestelijk leven, die de bijbel goed kennen. De Heer heeft immers herders, zielzorgers, leraars gegeven (Efeze 4:11). Een oudere christen, zeker met de gave van zielzorg, ziet vaak snel de zwakke plekken in het geestelijk leven van een christen waar hij een tijd mee omgaat. Helaas willen velen niet van vermaning weten, zelfs niet na een tactvolle biddende, geduldige benadering. Ik ben God zo dankbaar voor de medechristenen die me in de jaren na mijn bekering bij allerlei gelegenheden de spiegel van Gods woord hebben voorgehouden. Dat was soms een erg pijnlijke ervaring, als ze hun vinger op een zwakke plek legden. Alsof er een zwaard door je heen ging, alsof de grond onder je voeten wegzakte. Maar vaak hadden ze gelijk of tenminste gedeeltelijk gelijk. Zelfs onterechte kritiek is nuttig want ook dat houdt ons nederig.

6. De valse weg van de mystiek

De zondige mens heeft een alternatieve weg uitgedacht voor het bereiken van “godservaringen.” Dat is de weg van mystiek. Door het toepassen van allerlei onbijbelse technieken probeert men de gewenste ervaringen te bereiken.

Dit is de grote verleiding waar veel christenen voor vallen. Men beleeft weinig, men onderkent de eigen geestelijke armoede. Maar men wil niet de bijbelse weg van verootmoediging gaan, de bijbelse weg van doorgrond worden door het Woord van God, van belijdenis en reiniging, van overgave en geloof. In plaats daarvan gaat men de weg van de mystiek op. Voor deze mensen lijkt de weg van de mystiek een aantrekkelijke mogelijkheid om, met voorbij gaan van de ware bekering, verootmoediging en de dagelijkse geloofsgehoorzaamheid, toch allerlei prachtige ervaringen met “God” te krijgen.

Een bijbels voorbeeld is koning Saul. Saul schoot te kort in vertrouwen op God en in gehoorzaamheid. Hij spaarde Agag (1 Sam. 15), hij offerde zelf (1 Sam 13). Het kritieke punt was echter niet zijn falen in dit opzicht; waar het fout ging was dat Saul zich niet verootmoedigde toen God hem via Samuel aanspraak op zijn zonden. Saul wilde niet buigen. Hij hoorde niet naar de stem van de Heer. Zijn hart was niet week zoals dat van Josia (2 Koningen 22:11,19). Saul reageerde niet zoals David. Ook David viel in zonde maar toen God hem er, via de profeet Nathan, op wees, erkende David dat hij gezondigd had en verootmoedigde hij zich voor de Here (2 Sam. 12). Omdat Saul zich verhardde zweeg God op den duur helemaal (1 Sam. 28:6) Toen merkte hij niets meer van God. Daarop ging Saul de occulte weg op ( 1 Sam. 28:7-25). Hij volgde een andere weg tot het bovennatuurlijke. Zo is de onbijbelse weg van de mystiek ook een alternatieve weg tot het bovennatuurlijke

Dan krijg je pseudogeestelijkheid. Dan krijg je “bijbelgetrouwe” christenen die bewogen boeken schrijven waarin ze vertellen van allerlei ervaringen met God, b.v. hoe ze diep onder de indruk van Gods grootheid “wegsmelten voor God.” Maar als je hen beleefd ergens, vanuit de bijbel, in kritiseert dan ontploffen ze van woede.

Mystiek werkt. Er gebeurt echt wat, als je de technieken van de mystiek toepast. Er volgen ervaringen. Het zijn echter pseudo, namaak Godservaringen. Met als bron de eigen ziel of de werking van boze geesten. Boze geesten kunnen ook prachtige ervaringen geven. In het boek “De Goeroe is dood” vertelt broeder Rabi Maharaj van zijn bekering uit het Hindoeïsme tot Christus. Hij was voor zijn bekering zelf actief als goeroe. Hij beschrijft b.v. de ervaring van shakti pat (p. 86). De hindoegelovigen kwamen tot hem om door hem aangeraakt te worden. Als hij hen aanraakte kwam er een gevoel van extase, geluk over hen. Dezelfde ervaringen waar de zogenaamde christelijke mystici over spreken vinden we ook bij b.v. islamitische of hindoe mystici. Zij vertellen ook van prachtige gevoelservaringen, hevig liefdesverlangen naar God, versmelten met God, enzovoorts. Via mystieke methoden verkregen ervaringen zijn in eerste instantie psychologisch maar vaak ook vermengd met occulte invloeden. Bepaalde mystieke technieken openen de deur voor boze geesten. Mystieke spiritualiteit is een psycho-occulte namaak van de echte ervaring met God.

De mystiek heeft een niet-christelijke achtergrond. De theorie waar de mystiek van uitgaat is afkomstig uit het platonisme en het neoplatonisme. Het doel van het platonisme is God “schouwen”. Als het ware een blik werpen in de onzichtbare wereld Het doel van het neoplatonisme is de vereniging met God, die wordt beleefd in de extase. Daarom is het hoogste doel van de mysticus nu al in dit leven, met het innerlijk oog, God schouwen en het beleven van de vereniging met God in de liefdesextase. Daar streeft hij naar. Daar is hij op gericht. Deze doelen kunnen echter de toets aan de bijbel niet doorstaan. Wij schouwen God nog niet. “Hem hebt gij lief, zonder Hem gezien te hebben; in Hem gelooft gij zonder Hem thans te zien” (1 Petrus 1:8). Ons doel is ook niet God beleven in liefdesextase maar God verheerlijken door Hem te vertrouwen, te belijden en te gehoorzamen.

De voornaamste techniek van de mystiek is de meditatie. De meditatie kent meestal verschillende trappen. Het begint met concentratie op b.v. een voorwerp, een godsbeeld of een tekst. Bij volharding gaat de concentratie over in de staat van contemplatie, schouwen, het direct ervaren van het bovennatuurlijke. Het schouwen gaat weer over in een totaal verzonken zijn in God of in het object waar men over mediteert. Dus via meditatie bereik je een staat van contemplatie (schouwen, ervaren van het onzichtbare) welke weer leidt tot de staat van vereniging, de liefdesextase.

De weg van de mystiek gaat via een aantal trappen. De eerst is de fase van de reiniging (loskomen van de wereld, versterving, afleggen van zonden). Dit leidt tot de fase van de verlichting (innerlijk begrijpen, zien) wat tenslotte uitloopt op het doel, dat is de fase van de vereniging (de bewust beleefde eenheid met God, de versmelting in de liefdesextase).

7. De voornaamste technieken die door mystici worden toegepast

Meditatie
De kern van meditatie is concentratie. Je concentreert je ergens zodanig op dat al het andere wegvalt. Door meditatie keer je jezelf af van de zichtbare wereld en begin je de reis naar de innerlijke wereld.

Ter illustratie volgen enkele meditatieoefeningen uit een bekend boek van een “evangelische” schrijver. “De Nieuwe Levenswandel – de weg naar een actieve beoefening van het geestelijk leven” van Richard Foster. Dit boek, of gedeelten ervan, wordt op tenminste twee evangelische opleidingsinstituten gebruikt bij de cursus geestelijk leven!!

Oefening 1 ( Foster, pagina 32)
Deze oefening is bedoeld om de gedachten tot rust te brengen. Het begint met concentratie op de ademhaling. Ik citeer: “U gaat gemakkelijk zitten, en gaat letten op uw ademhaling. Hierdoor wordt u zich meer bewust van de spanning in u. Haal diep adem, waarbij u langzaam uw hoofd zo ver mogelijk achteruit beweegt. Dan ademt u uit, waarbij u uw hoofd langzaam naar voren laat komen tot uw kin bijna op uw borst rust. Doe dit enkele malen en bid daarbij in stilte een gebed als: ‘Heer ik adem mijn geestelijk apathie uit, en ik adem uw licht en leven in.’ Dan wordt u van binnen en van buiten stil. Richt uw aandacht dan op de in u wonende Christus. Als uw aandacht gaat naar die brief die nog gedicteerd moet worden, of het raam dat u moet zemen, ‘adem’ dit dan ‘uit’ in de armen van de Meester en adem zijn goddelijke vrede in. Luister dan. Blijf de volgende momenten in volkomen stilte zitten. Vraag nergens om. Laat de Heer gemeenschap oefenen met uw geest, u liefhebben. Als er bepaalde indrukken komen is dat goed. Als ze niet komen is dat ook goed.”

Mijn commentaar. Concentratie op de ademhaling. Het, op het ritme van de ademhaling, telkens herhalen van een korte spreuk of gebed, ondersteund door lichaamsbewegingen. Dit “gebed” werkt als een mantra. Het is een zogenaamde ontledigingstechniek. Een techniek om jezelf, je denken, leeg te maken om vervolgens passief te wacht op boodschappen van de andere kant. Kun je overigens apathie uitademen? Kun je leven, licht en goddelijke vrede inademen? Het is een techniek om jezelf stil te maken.

Oefening 2 (Foster, p. 33)
“Kies iets wat God geschapen heeft: een boom, plant, vogel, blad, wolk en denk er iedere dag zorgvuldig en biddend over na.” De idee erachter is dat God onder meer zijn schepping gebruikt om, ik citeer, “ons iets van zijn leven te geven.”

Mijn commentaar. Natuurlijk kunnen we iets van Gods grootheid en heerlijkheid in de natuur zien. Als we er bij stilstaan dat God dat alles gemaakt heeft. Daar gaat het hier echter niet om. Hier neemt men iets van de schepping en gaat er intensief over nadenken, met als bedoeling dat je daardoor iets “van zijn leven” ontvangt. Het gaat niet om de spontane verwondering over Gods grootheid in de schepping. Het is een bewuste poging om via concentratie in de staat van contemplatie te komen waarin God wordt ervaren.

Oefening 3 (Foster, p. 34,35)
De meditatie op een schriftgedeelte.
“Neem een gebeurtenis zoals de opstanding, of een gelijkenis, of enkele verzen, of zelfs één enkel woord en laat het wortel in uw schieten. Probeer de ervaring mee te beleven, en herinner u de aanmoediging van Ignatius van Loyola om daarbij al uw zintuigen in te schakelen. Ruik de zee. Hoor het geklots van het water. Zie de schare. Voel de zon op uw hoofd en de honger in uw maag. Proef het zout in de lucht. Raak de zoom van zijn kleed aan. Francis de Sales heeft ons aangeraden: ‘… laat het mysterie waarover u wilt mediteren tot leven komen in uw verbeelding alsof het werkelijk gebeurde in uw aanwezigheid. Als u bijvoorbeeld wilt mediteren over onze Heer aan het kruis stelt u zich dan voor dat u op de heulvel Golgotha staat, en dat u daar alles wat gedaan en gezegd werd op de dag van het lijden van Jezus hoort en ziet.’

Als u het verhaal binnentreedt, niet als passieve toeschouwer maar als actieve deelnemer, denk er dan aan dat Jezus in het eeuwige Nu woont en niet gebonden is aan de tijd, en dat daarom deze gebeurtenis van het verleden voor Hem een levende ervaring in het heden is. Daarom kunt u werkelijk de levende Christus in deze gebeurtenis ontmoeten, door zijn stem worden toegesproken, en aangeraakt worden door zijn genezende kracht. Het kan meer zijn dan een oefening van uw verbeelding; het kan echte confrontatie, een levende ontmoeting zijn. Jezus Christus komt echt naar u toe”

Mijn commentaar. Kijk wat Foster hier met de bijbel doet. Hij leest de bijbel niet op een rationele manier. Rationeel dat wil zeggen dat je bij lezing afvraagt: wat staat er, wat betekent het, hoe kan ik het toepassen op mijn eigen leven? Dat is de normale wijze om met de Schrift om te gaan. Als we dit doen in afhankelijkheid van de Heilige Geest zal Hij ons verstand openen zodat we de Schrift begrijpen en Hij zal wat we lezen ook toepassen op ons leven. Foster wijst dit echter af. Op die manier krijg je, volgens hem, geen ontmoeting met God, zo ontvang je geen genezing, zo kan God je niet persoonlijk aanspreken. Hij wijst een andere weg. Hij schakelt de fantasie in. We moeten de gebeurtenis meebeleven. Al onze zintuigen inschakelen. De gebeurtenis tot leven laten komen in de verbeelding. Het verhaal binnentreden als een actieve deelnemer. Dat is, volgens hem, meer dan een verbeeldingsoefening. Het gevolg is, zo stelt hij, dat we een echte ontmoeting met Christus krijgen, dat we zijn stem horen en aangeraakt worden door zijn genezende kracht. Via de verbeelding wordt dus de echte Christus als het ware opgeroepen. Hij neemt een bijbeltekst en gaat er dan een hele fantasie omheen bouwen. Hij gebruikt de techniek van de visualisatie. Eigen fantasie wordt vermengd met de bijbel. De bijbel kent niets van dit alles. Zijn theorie over Jezus, die in het eeuwige Nu zou zijn, is niet meer dan een “maffe” filosofische speculatie. Jezus laat zich niet oproepen in en door verbeelding. Door je met dit soort onbijbelse technieken bezig te houden geef je boze geesten de kans om zich als Jezus (een andere Jezus, 2 Kor. 11:4,14) aan je te presenteren.

Foster stelt ook nog: “De innerlijke wereld van meditatie kunt u het beste binnengaan door de deur van de verbeelding, de fantasie”. “We moeten eenvoudigweg overtuigd raken van het belang van het denken en het ervaringen opdoen in beelden”.

Oefening 4 (Foster, p. 35,36)
De volgende meditatie heeft, zo staat het in het boek, tot doel om tot een diepere innerlijke gemeenschap met de Vader te brengen. “In uw gedachten stelt u zich voor dat u over een prachtig bospad loopt. Neem rustig de tijd, en laat het geroezemoes van de moderne grote stad verdreven worden door het geluid van ritselende bladeren en koele beekjes. Nadat u een poosje hebt rondgekeken ondergaat u de gewaarwording van degene die wandelt, niet van degene die observeert. Probeer de wind op uw gezicht te voelen alsof hij al uw zorgen zachtjes wegblaast. Sta stil om de schoonheid van bloemen en vogels te bewonderen. Als u in staat bent de aanblik met al uw zintuigen te ondergaan loopt het pad uit op een prachtige groene weide. Loop de wei binnen en zie de statige pijnbomen eromheen. Neem alles in u op en ga dan op uw rug in het gras liggen en kijk naar de blauwe lucht en de witte wolken. Geniet van wat u ziet en ruikt. Dank de Heer voor de schoonheid ervan.

Na een poosje is er een diep verlangen van binnen om voorbij de wolken op te stijgen. In gedachten staat u uw geestelijk lichaam, stralend van licht, toe uit uw fysieke lichaam naar buiten te komen. Kijk achterom zodat u uzelf daar in het gras kunt zien liggen en verzeker uw lichaam dat u straks zult terugkomen. Stel u voor dat uw geestelijke zelf, vol van bruisend leven, door de wolken omhooggaat. Zie hoe uw fysieke lichaam, de wei, en het bos kleiner worden naarmate u verder opstijgt. Ga dieper de ruimte in totdat er niets meer is dan de warme tegenwoordigheid van de eeuwige Schepper. Rust in zijn tegenwoordigheid. Luister stil, verwacht het onverwachte. Sla nauwkeurig acht op instructies als die worden gegeven. Als u wat ervaring hebt opgedaan zult u in staat zijn te onderscheiden tussen alleen maar menselijke gedachten die in uw bewustzijn opkomen en de Ware Geest die tot uw hart spreekt.

Verbaas u niet als de instructie verschrikkelijk praktisch is en helemaal niet ‘geestelijk’ lijkt te zijn. Wees niet teleurgesteld als er geen woorden komen; als goede vrienden geniet u in stilte van elkaars gezelschap. Wanneer u weg moet gaan bedankt u de Heer hardop voor zijn goedheid en keert u terug naar de weide. Wandel met blijdschap terug langs het pad totdat u vol nieuw leven en energie weer thuis bent.”

Mijn commentaar. De technische term voor de hierboven beschreven techniek is geleide fantasie. Van dit gebruik is geen spoor in de bijbel te vinden. Foster denkt werkelijk dat God zich door dit soort fantasieën laat manipuleren en dat er werkelijk een ontmoeting met God door ontstaat. Het enige wat zich afspeelt is een psychisch proces, wat een psychische ervaring bewerkt, maar ook deze techniek opent de geest van de mensen die zich er mee bezighouden weer voor boodschappen van de andere kant, uit demonische bron. Deze oefening is in werkelijkheid een oefening in het contact zoeken met boze geesten. Met boze geesten die zich voordoen als Jezus, als de Heilige Geest, als God. Bedenk dat deze oefening door Foster speciaal bedoeld is om “u tot een diepere innerlijke gemeenschap met God te brengen.”

Uit de vier hierboven beschreven oefeningen is duidelijk dat het begrip meditatie in de mystiek heel wat anders betekent dan een argeloze toeschouwer zou vermoeden. Het is heel wat anders als het, in alle rust, op rationele wijze, overpeinzen, overdenken, van een schriftgedeelte. De bijbel spoort aan om het woord van God te overpeinzen. Zie b.v. Jozua 1:8. Dat is echter een rationele bezigheid, gericht op het nauwkeurig toepassen van het Woord van God. “.. overpeins het .. opdat gij nauwgezet handelt overeenkomstig alles wat daarin geschreven is …” Als je zo op rationele wijze met de bijbel bezig bent zal de Heilige Geest je verstand openen zodat je de bijbel begrijpt (Lucas 24:45, Efeze 1:17,18, Psalm 119:18). De bijbel is het zwaard van de Geest (Efeze 6:17). De Geest gebruikt het woord. Bij de mystici, en dat geldt ook voor zogenaamde “evangelische” mystici als Forster, is meditatie een concentratietechniek, bedoeld om je in een staat van “contemplatie te brengen, waarin je op directe wijze God ervaart. Een methode om de innerlijke wereld binnen te treden en te ervaren. Een methode om stil te worden, om innerlijke leiding en boodschappen uit de andere wereld te krijgen. Meditatie volgens de bijbel is het, in alle rust, overdenken van Gods woord. Nadenken over wat er staat, wat het betekent, nadenken hoe het toe te passen op je leven, wat het voor jou betekent.

Niet alleen het woord meditatie maar ook het begrip contemplatie wordt heel anders als in het normale spraakgebruik ingevuld. In de staat van contemplatie ben je in een andere wereld.

In de oosterse religies wordt meditatie gebruikt als techniek om jezelf te ontledigen, om jezelf leeg te maken. Dat kun je op allerlei manieren doen. Bijvoorbeeld door je op een punt te concentreren, door het herhalen van een zin of lied (een mantra). Dit is bijbels gezien zeer gevaarlijk. In de bijbel worden we juist opgeroepen om ons verstand te gebruiken (1 Kor. 14:20 ; Matth. 22:37). Om waakzaam te zijn, om te toetsen (1 Joh. 4:1 ; 1 Thess. 5:1 , 1 Kor 16:13). Passiviteit is de invalspoort voor boze geesten.

Er worden naast de meditatie (de concentratieoefeningen) nog andere middelen gebruikt om in de gewenste contemplatieve staat te komen. In feite zijn het allemaal trancemiddelen. Net zoals je via sommige soorten popmuziek, via drugs en via hypnose in een veranderde staat van bewustzijn, in een trance, kan komen, kan dat ook met dit soort methoden.

Dans
De zogenaamde sacrale dans. In het heidendom werd en wordt dans algemeen gebruikt om in contact met het hogere te komen. In de bijbel heeft de dans geen plaats in de samenkomsten van gelovigen. In het Nieuw Testament ontbreekt de dans in de eredienst of in de persoonlijke relatie met God geheel. Ook in het Oude Testament zien we geen verband tussen de eredienst en dans. David stelde wel zangers en muzikanten aan bij de tempeldienst maar geen dansers. We zien wel de baälspriesters op de Karmel rondhinken, dansen (1 Koningen 18:26,29) en in trance (geestvervoering) komen. In Israël werd wel gedanst veelal in de vorm van een reidans, maar dat was altijd een spontane uiting van vreugde. Daar deed iedereen dan aan mee. De dans was geen middel om een geestelijke boodschap, via de dansers naar toeschouwers, te communiceren. Het was ook geen methode om in contact te komen met God. Als de dans in de cultuur een middel is om vreugde te uiten dan is daar niets op tegen [3]. Een kennis die zendeling in Afrika is vertelde van een conferentie waarin leidinggevende broeders uit een aantal gemeenten bijeenwaren voor bijbelstudie. De waarheden van Gods woord drongen door en werden geloofd. De (logische) vreugde over wat God in Christus allemaal gedaan en toegezegd had werd zo groot dat de Afrikaanse broeders spontaan, met z’n allen, een vreugdedans uitvoerden onder het zingen van een danklied. De vreugde moest er uit en dat deden ze op de wijze zoals dat in hun cultuur gewoon was.

Ritueel
De theorie is dat van rituelen een bepaalde geestelijke invloed uitgaat. Het uitvoeren van het ritueel heeft een bepaalde uitwerking op de deelnemers en op de werkelijkheid. Dit is in feite een vorm van magie. Waarin je door het uitspreken van bepaalde woorden, formules en door het uitvoeren van bepaalde handelingen de werkelijkheid kan beïnvloeden De Rooms-katholieke mis is een voorbeeld van zo’n magisch ritueel. De Rooms-katholieke theorie is dat door het uitvoeren van de mis, mits op de juiste voorgeschreven gedaan, er een bepaalde werking uitgaat op (onder meer) de deelnemers. Die werking is “ex opere operato” dat wil zeggen krachtens eigen werking. Het ritueel van de mis wordt verder opgevoerd met prachtige gewaden, wierook, heilige voorwerpen, geheimzinnige woorden (b.v. Latijn), vaak in het schemerdonker, kaarsen, in een gebouw met beelden, schilderingen, etc. Alles wat de mysterieuze, ijle, sfeer bevorderd is aanwezig. Er is ook een duidelijke parallel met de vroegere heidense mysteriegodsdiensten, daar werd de eigen mythologie nagespeeld en door het na te spelen kreeg men er deel aan. Mysteriespelen, processies zijn ook soortgelijke rituelen. Ook in niet Rooms-katholieke sfeer komt er de laatste jaren steeds meer nadruk op liturgie, vieringen, etc.

Deze visie op ritueel heeft geen enkele grond in de bijbel. De enige twee instellingen die we in het Nieuwe Testament vinden zijn de doop en het avondmaal. Dit zijn geen rituelen met een geheimzinnige eigen werking die het gevolg is van het juist uitvoeren. Het avondmaal is slechts een symbolische voorstelling van het vergoten bloed en het verbroken lichaam van Christus. Het is bedoeld om onze gedachten te richten op het volbrachte offer van de Here Jezus (doe dit tot mijn gedachtenis, 1 Kor 11:24,25) en het is een verkondiging zonder woorden, in een symbolische handeling, van de dood van de Heer. De doop is niet anders dan een uiterlijk getuigenis van wat er innerlijk met je gebeurd is.

Gebed
Bij de mystici is ook het gebed veranderd. Het gaat bij hen in het gebed niet meer om rationele communicatie met God de Vader. Zie het Onze Vader voor een voorbeeld van het gezonde rationele bijbelse gebed. In antwoord op het verzoek van de discipelen: “Heer leer ons bidden” leerde de Here Jezus hun het Onze Vader (Lucas 11:1-4). Het onze Vader is een eenvoudig, direct, gebed waarin de Vader om allerlei zaken wordt gevraagd, waaronder allerlei praktische zaken zoals het dagelijks brood. Jij bidt, jij spreekt tot God en God hoort en reageert. Hij gaat op het verzoek in door het gebed te beantwoorden en het gevraagde te geven. Bij de mystici is het doel van het gebed niet meer zozeer de verhoring van de gebeden, of rationele communicatie met God. Het gebed is dan bovenal een instrument waardoor de eigen geestelijke toestand wordt veranderd.
Er worden verder ook vormen van gebed gebruikt die werken als een mantra, zie de meditatieoefening 1, uit het boek van Foster, die hierboven onder meditatie wordt beschreven.

Worship
De worshipdienst. Men gaat God worshippen, praisen. De theorie is dat men God gaat eren, het eigenlijke verborgen doel is dat men een Godservaring krijgt. Een aanraking van God, een gevoelservaring. Dat men in de contemplatieve toestand komt, in de liefdesextase. Daar is de muziek ook op gemaakt.

Zingen
Denk aan de Gregoriaanse muziek, dat is een ijle esoterisch klinkende soort zang die uit de Rooms-katholieke kerk afkomstig is. Het is geen toeval dat die muziek op dit moment weer zo populair is, speciaal ook in New Age kringen. In de popmuziek is er overigens een muzieksoort die “trance” heet. Dat is dus muziek die een trancetoestand bewerkt en bevorderd. Veel populaire praiseliederen zijn inhoudelijk en muzikaal ontworpen op het krijgen van een trance ervaring (Dit wordt hieronder uitgebreid onder punt 10 besproken). Het herhalen van telkens dezelfde koortjes werkt trance bevorderend, het mantra-effekt.

Stil worden, stilzijn
Stil zijn als techniek. Een techniek die is bedoeld om te komen tot een staat van contemplatie, om te komen tot een ervaring van God. Men gaat de stilte “beoefenen.” Men concentreert zich op het stil zijn. Er worden oefeningen in ‘stil zijn’ of ‘stil worden’ gehouden. Foster geeft in zijn, hierboven genoemde boek, enkele van zulke oefeningen. Bijvoorbeeld een dag niet spreken.

In het op deze wijze zoeken van stilzijn zit weer het onbijbelse element van de “ontlediging”. Ontlediging dat wil zeggen: het stopzetten van de functies van de ziel, waaronder het denken. Alles wat ons in onze ziel en ons lichaam kan afleiden moet, zo stelt men, tot stilstand komen, voordat er een diep werk van God in de ziel kan plaatsvinden.

Volgens de mystici gebeurt er wat in de stilte. Foster spreekt b.v. over de herscheppende stilte en de omvormende kracht van de stilte. Het doel van “de beoefening van de stilte” is het ruimte maken voor het innerlijk spreken van God. Het doel van het stilzijn is dat we op een bepaalde wijze God kunnen zien en horen. Dat er stemmen uit de onzichtbare wereld worden gehoord, dat er een blik in de onzichtbare wereld wordt geworpen.

Een tijd geleden vertelde een meisje, dat de basisbijbelstudie bezocht, de volgende belevenis. Ze was die zomer met een team “evangelische” christenen in Roemenië geweest. Geregeld werden met het team godsdienstige samenkomsten gehouden, aan het eind van elke samenkomst werd een oefening in stilte gehouden. Ieder werd op dat moment verzocht stil te zijn, ogen dicht doen, nergens aan denken, jezelf leeg te maken, en te verwachten dat God zou spreken in beelden, visioenen, directe godswoorden, etc. Als je zo’n boodschap ontving mocht je die uitspreken.

Hier probeerde men, buiten het geschreven woord van God om, boodschappen, ervaringen van God te ontvangen. De Geest gebruikt echter het woord (Efeze 6:17). Alles wat in een samenkomst wordt gedaan zoals de uitleg van de bijbel, het bidden, het zingen, een getuigenis geven, etc, wordt, als het goed is, gedaan onder leiding van Gods Geest. En als dat het geval is dan spreekt God de hele dienst door deze dingen heen. Je wordt bemoedigd, doorgrond, verkwikt, overtuigd, vermaand, aangespoord, je ontvangt leiding, inzicht, troost. Hele generaties van onze protestantse en evangelische voorouders hebben zo met God geleefd. Velen van hen met een krachtig geestelijk leven en een krachtige geestelijke bediening. Het woord van God, zeker als dat in de kracht en onder leiding van Gods Geest wordt uitgelegd en gepredikt, is levend en krachtig, het dringt door, het scheidt de gedachten (Hebr. 4:12). De woorden die de Here Jezus heeft gesproken, en die zijn vastgelegd in de bijbel, zijn geest en leven. “De Geest is het die leven maakt …. de woorden, die ik tot u gesproken heb zijn geest en zijn leven” (Johannes 6:63). Het woord van God is een voortdurend stromende bron van leven, kracht, wijsheid, inzicht.

Daar hebben de mystici echter niet genoeg aan, ze willen meer. Neem b.v. een valse lerares als Leanne Payne, die ook in evangelische kringen veel gelezen wordt. Zij leert de christenen de techniek van, wat zij noemt, luisterend bidden. Ze gebruikt andere woorden maar het komt er op neer dat ze via meditatieve methoden leert de christenen te komen in een staat van contemplatie (trance). Er komt dan, volgens Payne, een stroom van beelden, visioenen en directe innerlijke godswoorden opgang. God leidt echter in deze bedeling in de eerste plaats door de bijbel, door de innerlijke drang van zijn Geest op onze geest en door zijn besturing van de omstandigheden. Door het gebruik van mystieke technieken plugt men in op door demonen geïnspireerde pseudo-spiritualiteit en godservaringen. Zie ook de hierboven onder meditatie beschreven meditatieoefeningen 1 en 4 van Foster, daar loopt het ook uit op het ontvangen van goddelijke boodschappen.

Wat je ook steeds meer tegen komt is dat men midden in een samenkomst een moment stilte neemt. De gedachte daarachter is dan dat je zo God gelegenheid geeft om tot alle aanwezigen een persoonlijk woord te spreken. Echter in een samenkomst, die onder leiding van Gods Geest en in de kracht van Gods Geest wordt gehouden, spreekt God voortdurend door alle onderdelen heen: woord, zang, gebeden. Door de normale evangelische en bijbelse onderdelen van de eredienst.

Waarom die aandrang om stilte, stilheid te zoeken? Als je daar voortdurend behoefte aan hebt dan lijkt me dat iets over jezelf en over de andere christenen, die daar individueel en collectief mee bezig zijn, te zeggen. Wat is er aan de hand als dat dit nodig is? Zijn de aanwezigen dan overspannen? Of moeten ze even bekomen van alle opgezweepte emotionaliteit die het gevolg is van b.v. het langdurig zingen van op de ziel gerichte juich- of zweefliederen? Of is er geen openheid voor God doordat men niet vervuld is met de Geest van God? Dat kan het gevolg zijn van zonde, het verwaarlozen van de persoonlijke omgang met God, etc. Het innerlijk oor is niet meer open zodat God hen niet meer persoonlijk kan aanspreken door de normale prediking, de gebeden, de liederen. Of is de kwaliteit van de liederen, de prediking, de gebeden, de getuigenissen zodanig dat God die niet kan gebruiken?

Wat zegt de bijbel over stilte, stil zijn?

Veel mensen, ook evangelische christenen, zijn inderdaad vaak half overspannen. De oplossing is het terugbrengen van de balans in je leven tussen activiteit en ontspanning. God heeft gezorgd voor evenwicht b.v. door het instellen van de sabbat. Het ritme van zes dagen werken en een dag rusten. Een regelmatige afwisseling tussen werken en ontspanning. De Sabbat was door God bedoeld om de mensen de gelegenheid te geven “adem te scheppen” (Exodus 23:12). Ook moeten we in gemeenschap met de Heer en opziend naar zijn leiding prioriteiten stellen. Voor we iets ondernemen moeten we eerst de Here raadplegen. We moeten onder leiding van God bezig zijn. De Here Jezus zorgde ook voor balans, b.v. na een enerverende prediktoer zorgde hij voor rust (Marcus 6:30,31. In dit geval mislukte het, maar het gaat om het principe).

Het Nieuwe Testament spreekt over vrede die alle verstand te boven gaat, een stille en zachtmoedige geest, rust voor je ziel, de rust van het geloof.

Rust voor je ziel ontvang je niet door de stilte te gaan beoefenen. Je ontvangt die rust als je tot Jezus komt en zijn juk op je neemt. “Komt tot Mij, allen, die vermoeid en belast zijt, en Ik zal u rust geven; neemt mijn juk op u en leert van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart, en gij zult rust vinden voor uw zielen; want mijn juk is zacht en mijn last is licht” (Matth. 11:28-30). Dat is de bijbelse weg tot rust. Jezelf onder de Here Jezus stellen, in contact met Hem blijven door gebed en bijbellezen, dagelijkse geloofsgehoorzaamheid, niet meer voor jezelf maar voor Hem gaan leven. Vrede die alle verstand te boven gaat ontvangen we, zo stelt de bijbel, als we al onze wensen met dankzegging bij God brengen. (Filippi 4:6,7) Als we onze zorgen, vragen, wensen in geloof en overgave aan de Heer voor leggen. Onze zorgen, bekommernissen, op de Heer wentelen en daar laten (1 Petrus 5:7).

Er is ook de rust van het geloof, als we tot rust gekomen zijn van onze eigen werken. “Want wie tot zijn rust is ingegaan, is ook zelf tot rust gekomen van zijn werken, evenals God van de zijne” (Hebr. 4:10). Dat is geen passiviteit. Daarmee wordt bedoeld dat we stoppen om los van God bezig te zijn. Het zelfvechten, het steunen op eigen inzicht en eigen kracht. In Jesaja 30:15 staat dat we door bekering en rust verlost worden. Het gaat hier om de rust van het vertrouwen op God en het van daaruit onder leiding van God actief bezig zijn. Dit wordt gecontrasteerd met het voortvliegen op paarden.

Een zachtmoedige en stille geest behoort het sieraad te zijn van elke christenvrouw (1 Petrus 3:3,4). Deze stille en zachtmoedige geest is het gevolg van een wandel in geloof en overgave. Dat heeft niets te maken met het beoefenen van meditatieve technieken. Denkt men werkelijk dat Sara en de andere vrouwen uit het Oude Testament, waar hier sprake van is, hebben zitten mediteren, visualiseren, de stilte beoefenen? Nergens lezen we in de bijbel dat we onze zielefunkties moeten stilzetten, dat we ons zouden moeten ontledigen opdat we daardoor contact met God zouden krijgen. De psalmist zegt in Psalm 131:2 dat hij zijn ziel tot rust en stilte heeft gebracht. Het gaat hier weer om de rust van het geloof. Het in vertrouwen alles in handen van de Heer leggen. De bijbelse weg voor het tot rust brengen van je ziel wordt onder meer in Filippi 4:6,7 gegeven, je hart uitstorten bij God. Je bent wellicht druk bezig geweest. Dan is het tijd om even tot rust te komen. Jezelf tot rust en stilte brengen. Wat je beziggehouden heeft met God bespreken. En wellicht is het ook nodig om een moment gas terug te nemen zodat je “adem kan scheppen.”

Visualisatie
Deze techniek is bij de hierboven genoemde meditatieoefeningen uit het boek van Foster reeds vermeld. De bijbel kent dit gebruik niet. Visualisatie is daarentegen wel een bekende tovertechniek. In occulte boeken wordt het aanbevolen als de snelste manier om contact te maken met de geestenwereld.

Iconen
Iconen worden gezien als vensters naar de hemel. Ze worden vereerd, gegroet, er wordt voor geknield. Ze worden met bepaalde rituelen gemaakt en ingewijd. Soms worden ze in processie rondgedragen. In abstracte vorm wordt de essentie van het afgebeelde, b.v. Jezus of Maria, weergegeven. Daarom wordt verondersteld dat Jezus en Maria in en bij de icoon op een bijzonder wijze aanwezig zijn. Vandaar dat bij de iconen wordt gebeden. Door je zo te richten op de icoon wordt het ontstaan van de contemplatieve trance bevorderd. Dit is duidelijk een vorm van afgoderij die bedreven wordt met een schilderij. We weten dat achter de afgoden de boze geesten zitten. Dus het zal ongetwijfeld “werken”

Ascese

Het komen in de contemplatieve staat, in de gewenste trance toestand, wordt bevorderd door de praktijk van de ascese, de versterving. Het komt neer op het jezelf op allerlei manieren moeilijk maken. Het meest onschuldige is nog het afzien van bepaalde natuurlijke verlangens. Het afzien van voedsel (vasten), slaap (waken), het huwelijk (celibaat), etc. Het gaat bij het afzien van deze dingen niet om offers die gebracht worden omdat de dienst van de Heer dit vereist, omdat de taak waartoe je geroepen bent dit met zich meebrengt. De theorie is dat door af te zien van deze natuurlijke verlangens de natuurlijke begeerten zwakker worden gemaakt. Het gaat erom dat we los komen van het lichaam met zijn begeerten, los van de wereld (onthechting). Los van het lichaam, het lichaam der zonde, dat ons verhindert geestelijk op te stijgen. Het afzien van slaap maakt slaapdronken, dat werkt op zich al trancebevorderend.

De bijbel kent geen enkele waarde toe aan het waken (afzien van slaap) of het afzien van het huwelijk. De idee dat het afzien van het huwelijk nodig is om geestelijker te zijn of te worden wordt zelfs een lering van boze geesten genoemd (1 Tim. 4:1-5). De bijbel kent wel het vasten. Dat is echter geen methode om het lichaam der zonde te verzwakken. In de bijbel wordt soms gevast ter ondersteuning van het gebed, als een vorm van verootmoediging.

Zelfbeheersing is volgens de bijbel een onderdeel van de vrucht van de Geest. De natuurlijke begeerten zijn op zichzelf niet zondig en behoeven ook niet verzwakt te worden. Als we vervuld zijn met Gods Geest en als we in dagelijkse geloofsgehoorzaamheid leven zal de Geest van God zelfbeheersing, matigheid, in ons bewerken (Galaten 5:22).

Er is nog een andere veel kwalijkere vorm van “versterving” die gepraktiseerd, wordt namelijk de zelfkastijding, de zelfkwelling. Het bewust jezelf kwellen, het jezelf moeilijk maken. Ook hier zit weer de gedachte achter dat door dit te praktiseren men los kan komen van de zonde, van deze wereld. Ascese in de één of andere vorm wordt door vele mystici toegepast. In de rooms-katholieke kerk bestaat op dit gebied een grote traditie, denk aan de letterlijke zelfgeseling die Maarten Luther op zichzelf toepaste en het op de knieën pijnlijk opkruipen van een ruwe trap, etc. In Colossenzen zegt Paulus het volgende over dit soort “verstervingstechnieken”: “Dit toch is, al staat het in een roep van wijsheid met zijn eigendunkelijke godsdienst, zijn nederigheid en zijn kastijding van het lichaam, zonder enige waarde en dient slechts ter bevrediging van het vlees” (Col. 2:23). Met verbazing heb ik geconstateerd hoe ongelovige mensen met grote eerbied spraken over een kloosterorde waar de kloosterlingen niet mochten praten (een letterlijke oefening in stilzijn, een vorm van ascese). Deze eigendunkelijke godsdienst staat inderdaad, precies zoals het woord van God dit zegt, nog steeds “in een roep van wijsheid.” Soms zit er achter de practisering van ascese ook nog de gedachte van verdienste bij God.

Het volgen van de Here Jezus vraagt, volgens de bijbel, wel voortdurend zelfverloochening (Lucas 9:21). Dat betekent dat het gehoorzamen van de Here Jezus vaak tegen onze eigen natuurlijke gevoelens in gaat. Deze zelfverloochening is echter het gevolg van gehoorzaamheid en geen doel op zich. De bijbel is overigens niet tegen zelfdiscipline. Hierboven is er al op gewezen dat een onderdeel van de vrucht van de Geest matigheid, zelfbeheersing is. Paulus vergeleek zich met een atleet. Zoals een atleet op één ding gericht is (winnen) en daar alles voor opzij zet en er gedisciplineerd voor traint, op dezelfde doelgerichte wijze moeten wij ons inzetten voor de zaak van Christus. Een atleet gaat b.v. op tijd naar bed en let op wat hij eet en drinkt. Wellicht zou hij ook geregeld uit willen gaan, laat opblijven, bier drinken en junkfood eten. Hij doet dat echter niet want hij weet dat dit zijn prestaties negatief zal beïnvloeden Als je de dag met God wilt beginnen en tijd voor voorbede wilt hebben dan is het vaak noodzakelijk om vroeg op te staan. Dat zal alleen lukken als je de avond daarvoor op tijd naar bed bent gegaan. Over dit soort discipline (kastijding van het lichaam) heeft Paulus het in 1 Cor. 9:15-27. Maar dat is heel wat anders dan aan zelfkwelling en versterving doen.

A. Geelhoed

Geplaatst in: Christendom
© Frisse Wateren, FW